Art. 9 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 263 z późn. zm.), (dalej „Ustawa”), stanowi:
„Statuty oraz uchwały związkowe określają swobodnie struktury organizacyjne związków zawodowych. Zobowiązania majątkowe mogą podejmować wyłącznie statutowe organy struktur związkowych posiadających osobowość prawną.”
Zatem w zakresie kształtowania struktur organizacyjnych ZZ powołany przepis odsyła do statutów oraz uchwał związkowych, tj. kolegialnych decyzji uprawnionych do tego statutowo organów związków zawodowych. W efekcie to statut bądź uchwała uprawnionego organu będzie miała rozstrzygające znaczenie dla kształtu wewnętrznych struktur organizacyjnych związku i to na wszystkich poziomach jego działania, nie wyłączając poziomu zakładowego. Jest to sfera autonomii związkowej, w którą nie może ingerować żaden podmiot zewnętrzny.
Zgodnie natomiast z art. 13 Ustawy treść statutu Związku Zawodowego określa m.in. organy związku, tryb ich wyboru i odwołania, zakres ich kompetencji oraz okres kadencji. Wobec powyższego swoboda w określaniu treści statutu w tym zakresie jest znaczna. Ustawa wymaga istnienia co najmniej jednego organu, który przez ustawodawcę określany jest mianem zarządu.
Jeżeli chodzi natomiast o limit chronionych działaczy związkowych to należy wskazać, iż:
W przypadku reprezentatywnej Międzyzakładowej Organizacji Związkowej (dalej „MOZ”) przepis art. 34 2 ust.1 w związku z art. 32 ust. 3 i 4 Ustawy przewiduje alternatywne mechanizmy określania liczby chronionych działaczy związkowych: parytetowy i progresywny. W świetle przyjętej w art. 32 ust. 3 Ustawy metody parytetowej ochronie podlegają członkowie reprezentatywnej zakładowej organizacji związkowej w liczbie nie większej niż liczba osób stanowiących kadrę kierowniczą u pracodawcy. Progresywna metoda określania liczebności działaczy podlegających ochronie została natomiast określona w art. 32 ust. 4 Ustawy polega ona na tym, że liczba chronionych działaczy wzrasta wraz z liczbą członków reprezentatywnej zakładowej organizacji związkowej:
„4. Zarząd zakładowej organizacji związkowej, reprezentatywnej w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2, zrzeszającej do 20 członków zatrudnionych przez pracodawcę ma prawo wskazać pracodawcy 2 osoby wykonujące pracę zarobkową podlegające ochronie przewidzianej w ust. 1, a jeżeli organizacja zrzesza więcej niż 20 członków zatrudnionych przez pracodawcę ma prawo wskazać, jako podlegające tej ochronie, 2 osoby wykonujące pracę zarobkową oraz dodatkowo:
1) po jednej osobie wykonującej pracę zarobkową na każde rozpoczęte 10 członków tej organizacji zatrudnionych przez pracodawcę, w przedziale od 21 do 50 tych członków;
2) po jednej osobie wykonującej pracę zarobkową na każde rozpoczęte 20 członków tej organizacji zatrudnionych przez pracodawcę, w przedziale od 51 do 150 tych członków;
3) po jednej osobie wykonującej pracę zarobkową na każde rozpoczęte 30 członków tej organizacji zatrudnionych przez pracodawcę, w przedziale od 151 do 300 tych członków;
4) po jednej osobie wykonującej pracę zarobkową na każde rozpoczęte 40 członków tej organizacji zatrudnionych przez pracodawcę, w przedziale od 301 do 500 tych członków;
5) po jednej osobie wykonującej pracę zarobkową na każde rozpoczęte 50 członków tej organizacji zatrudnionych przez pracodawcę, w przedziale powyżej 500 tych członków.”
Wybór jednej z dwóch opisanych wyżej metod ustalania limitu chronionych działaczy związkowych należy do suwerennego wyboru zarządu zakładowej organizacji związkowej mającej status organizacji reprezentatywnej. Stąd też, kierując się czysto pragmatycznymi przesłankami, zarządy takich organizacji wybierają metodę dla siebie korzystniejszą.
Ponadto w zależności od ilości zakładów, w których funkcjonuje dana MOZ może ustalić limit chronionych działaczy według:
– ilości osób stanowiących kadrę kierowniczą w jednym wskazanym zakładzie spośród zakładów objętych działaniem MOZ , w którym organizacja zrzesza pracowników w liczbie wymaganej do uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej, w rozumieniu art. 241 25a Kodeksu pracy, powiększonej dodatkowo o liczbę pozostałych zakładów, w których do związku należy co najmniej 10 pracowników (art. 342 ust. 1 pkt. 2 i art. 32 ust. 3 Ustawy).
– wyliczenia wynikającego z ilości członków w jednym zakładzie, wskazanym spośród zakładów objętych działaniem MOZ , w którym organizacja zrzesza pracowników w liczbie wymaganej do uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej w rozumieniu
art. 241 25a Kodeksu pracy powiększonej dodatkowo o liczbę pozostałych zakładów, w których do związku należy co najmniej 10 pracowników (art. 342 ust. 1 pkt. 2 i art. 32 ust. 4 Ustawy).
